ED OPINIE 24 JULI 2020
Met vier ton lost een Partnerfonds de tweedeling in Brainport niet op. Daarvoor
zijn miljoenen nodig. Dat betogen Bas van Stokkom, Jan van de Sande, Hans
Horsten en Hans Lamers.
Bas van Stokkom, Jan van de Sande, Hans Horsten, Hans Lamers
Eindhoven is hip and happening, als je de citymarketeers en Brainport- en
designpeople mag geloven. Maar inmiddels is tot publieke en private bestuurders
doorgedrongen dat tweedeling tegengegaan moet worden. Daartoe is bijvoorbeeld
door vijf bedrijven recent een Partnerfonds opgericht, met vier ton als startkapitaal.
Ongetwijfeld goede intenties, maar merkwaardig omdat het weinig afdoet aan de
structurele tweedeling. De kenniseconomie blijft mensen met lagere opleidingen aan
de zijlijn plaatsen. Hoe groot is het contrast met het ‘Rijnlandse’ Eindhoven van
Philips.
Eindhoven is door Philips in de 20ste eeuw een stad geworden met een sterke en
langdurige sociale, culturele en economische vervlechting tussen een concern en zijn
woon- en leefomgeving. Brainport komt voort uit Philips: ASML, VDL, Thermo Fisher
Scientific (voorheen FEI).
Belangenbehartiging
Philips introduceerde uit welbegrepen eigenbelang het Rijnlands Model, een kruising
van economische en sociale belangenbehartiging. Als het bedrijf goed is voor zijn
mensen, zijn de mensen ook goed voor het bedrijf. Nu is de insteek: als het goed
gaat met de bedrijven gaat het ook goed met de mensen. Nee dus, gelet op de
tweedeling tussen arm en rijk, het ontstaan van een groeiende, slecht opgeleide
onderklasse en een middenklasse die het ook hard te halen heeft in deze
regioratrace.
Philips sprong in het gat dat de overheid liet vallen. Vitale maatschappelijke taken
werden opgepakt, omdat de regiogemeenten hiertoe niet in staat waren. Philips
bouwde huizen, scholen en voorzieningen om zijn personeel betrokken en tevreden
te houden. En om hoogopgeleide mensen te halen die in de regio niet te vinden
waren. Door Philips kreeg Eindhoven een hbs (dertig jaar ná Helmond!) en een TU/e.
Recent nog moest de gemeente Eindhoven met de pet in de hand door Brainport om
de losse eindjes van de Internationale School bekostigd te krijgen. Zeventig jaar
terug zou dat anders zijn gegaan.
De kracht van het ‘Eindhoven-Model’ van Philips zat in de mix van sociaal en
economisch en van materieel en immaterieel. Een eigen pensioenfonds, sociale
verzekeringen, studiefondsen, ziekenfonds, huisartsendienst en diagnostisch
centrum voor de werknemers en hun gezinnen. Voorzieningen waarvan
Eindhovenaren nu nog de vruchten plukken. En Philips zorgde goed voor de stad.
Een schouwburg, een bibliotheek, speeltuinen, wandelparken. Vanuit het besef dat
stad en bedrijf met elkaar verbonden waren en dat beide van zo’n alliantie dienden te
profiteren.
Philips ademde Rijnlands. Een tijdlang werd een vast percentage van de jaarwinst
besteed aan immateriële zaken voor de gemeenschap. Tot ver na de oorlog stond
‘streven naar volledige werkgelegenheid’ als doel in de bedrijfsstatuten. Nog in de
jaren 80 introduceerde Philips het ‘jeugdwerkgelegenheidsplan’. De parallel met nu
dringt zich op. Opnieuw staat de jeugd massaal aan de kant, maar zo’n plan vanuit
de Brainportbedrijven ontbreekt.
Globalisering
Kan dit niet meer? De wereld en Eindhoven zijn veranderd. Naast ontegenzeglijke
verbeteringen hebben globalisering en neoliberalisme ook hier diepe sporen
getrokken. Het aandeelhouderskapitalisme dat weinig oog heeft voor de belangen
van werknemers en de lokale leefomgeving manifesteert zich ook hier. De
traditionele hiërarchie in de grote bedrijven is teloorgegaan en daarmee de gedachte
van ‘adel verplicht’. Bedrijven zijn primair gericht op internationale kennis- en
kapitaalstromen. De kwalitatief en kwantitatief uitgeklede regionale overheden
hangen in de touwen en kunnen of willen verliezende burgers op de ‘markt’ niet
oppakken.
Sommige Brainportbestuurders zien dat een deel van de bevolking het moeilijk heeft,
voelen zich aangesproken. Men wil zijn sociale gezicht tonen. Hier ligt een
gemakkelijk soort filantropie op de loer ter opvijzeling van de reputatie van Brainport –
een argument dat ook in de Philipstijd klonk, maar die kritiek is verdampt. Als je echt
begaan bent met je omgeving zijn enkele zaken belangrijk: – beseffen dat meer nodig
is dan vier ton; – sociale investeringen structureel verankeren in het regiobeleid van
overheden en maatschappelijke actoren; – focus in de aanwending van middelen.
Miljoenen
Laat het Partnerfonds in miljoenen gaan denken in plaats van tonnen en laat het
fonds zich concentreren op de drie W’s: Weten (een massieve aanval op het
analfabetisme), Werk (een arbeidsmarkt die uitblinkt in flexibiliteit, zekerheid en
inclusiviteit) en Welzijn (vervanging van het mantra van de zelfredzaamheid in
emanciperend beleid waarmee mensen weer ‘aan kunnen haken’). En aan alle
toekomstige betrokkenen: ‘stuur’ niet te veel en werk met gevestigde uitvoerders met
een goed trackrecord in plaats van sexy nieuwe initiatieven.
Eindhoven hip and happening. Dutch Design en zo, op dit mooie, creatieve gezicht
zit een litteken. De Eeks, de Baasjes, de Kikis en Joosten kent iedereen, de zzp’ende
anonieme makers lijden armoede. Net als hun zzp’ende collega’s in de culturele
sector. Kom op Brainport, kijk ook naar je eigen verleden voor je toekomst. De
noodzaak heeft een ander gezicht gekregen, maar is niet minder dan toen. Corona
en de post-corona- uitdagingen maken dit besef des te urgenter.
De auteurs Bas van Stokkom, Jan van de Sande, Hans Horsten en Hans
Lamers houden op 18 november een avond over deze thematiek in de
Bibliotheek Eindhoven. Sprekers zijn Thom Aussems en Bas van Stokkom.